Sanctieomzeiling kleine bedrijven

Uit recent onderzoek van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) en de Rijksuniversiteit Groningen (RUG) blijkt dat er opvallend veel jonge, kleine bedrijven zijn opgedoken die handelen in gesanctioneerde producten. In deze blogpost leest u de belangrijkste uitkomsten van het onderzoek.

Export gesanctioneerde goederen

Sinds 2022 heeft de Europese Unie de sancties tegen Rusland na de inval van Oekraïne sterk opgeschroefd. Over deze periodieke updates van de sancties las u eerder al op onze blogs. Zo is er onder meer een lange lijst van spullen en onderdelen die militair gebruikt kunnen worden (de zogenoemde goederen voor tweeërlei gebruik, ook wel dual use-goederen genoemd). De export ervan is verboden. Zo is in oktober 2023 nog 18 maanden gevangenisstraf opgelegd aan iemand die deze sancties overtreed. Het CBS en de RUG hebben in opdracht van het Ministerie van Buitenlandse Zaken onderzoek gedaan naar de handel in deze goederen.

Zij constateren dat de handel naar zeven landen in het bijzonder explosief is toegenomen. Ook blijkt nu dat de exportwaarde van goederen die gesanctioneerd zijn en vroeger veelal naar Rusland werden geëxporteerd, 86% is afgenomen. Ook is de export naar Rusland in goederen die niet aan sancties onderworpen zijn afgenomen met ongeveer 25%.

Omzeiling

Toch wil dat niet zeggen dat de gesanctioneerde goederen Rusland niet meer kunnen bereiken: een aantal landen za een buitenproportionele toename in de handel van deze producten. Het is dan ook mogelijk dat exporteurs proberen om via deze landen de sancties te omzeilen, waardoor de goederen alsnog in Rusland kunnen belanden. Zo’n sterke handelstoename zagen de onderzoekers vooral in Armenië, Kazachstan, Kirgizië, Mongolië, Servië, Turkije en Turkmenistan. Waarschijnlijk niet geheel toevallig buurlanden van Rusland of landen waarmee Rusland relatief goede banden heeft.

Grote multinationals, die vóór de oorlog vooral naar Rusland exporteerden, hebben hun handel naar andere bestemmingen verplaatst, vooral naar landen waar zij al handel mee dreven. Zo konden zij een groot deel van de economische klap opvangen. Ook zijn wel nieuwe bestemmingen aangeboord, waaronder bestemmingen in landen die een opvallende stijging in de handel met Rusland lieten zien. Dit mag ook; op grond van de Europese sanctiemaatregelen mogen bepaalde goederen alleen niet naar Rusland worden geëxporteerd. Wel lopen bedrijven het risico op overtreding van het omzeilingsverbod als naderhand blijkt dat de goederen toch via een omweg in Rusland terechtkomen. In dat geval is er mogelijk sprake van een strafbaar feit (op grond van de Wet op de economische delicten).

Daarnaast zijn er bedrijven te zien die vóór 2022 helemaal niet in de nu gesanctioneerde goederen handelden, maar dat nu juist volop doen. Het gaat dan vaak om jonge, kleine mkb-bedrijven met een relatief kleine exportportefeuille. Zij treden dan op als tussenpersoon voor aan de ene kant een Russisch bedrijf en aan de andere kant een aanbieder van gesanctioneerde goederen. In het algemeen kan worden gesteld dat het MKB kwetsbaarder is voor omzeiling dan multinationals.

Zorgvuldigheidsmaatregelen

Om te voorkomen dat de sanctieregels, in dit geval met name het omzeilingsverbod, worden overtreden, moeten EU-gevestigde ondernemingen maatregelen nemen. Doen zij dit niet, dan handelen zij mogelijk strafbaar. Dit geldt des te meer bij hoogrisicolanden. Dan moet men er namelijk op bedacht zijn dat er een vergrote kans is op omzeiling. Bedrijven zijn er zelf verantwoordelijk voor dat zij zich voldoende informeren over de ontwikkelingen. Bovendien heeft een EU-gevestigde onderneming ten aanzien van haar dochterondernemingen (welke buiten de EU gevestigd zijn) een ‘best efforts-verplichting’, die wettelijk is vastgelegd in een Europese Verordening. De ‘best efforts-verplichting’ houdt in dat EU-gevestigde ondernemingen hun best efforts moeten leveren om ondermijning van EU sanctieregelgeving door haar dochterondernemingen, welke buiten de EU gevestigd zijn, te voorkomen. Als EU-gevestigde ondernemingen zich daar niet aan houden, kunnen zij aansprakelijk worden gesteld. Om bedrijven te helpen, heeft de Europese Commissie een set aan toelichtingen (Frequently Asked Questions) en handleidingen (guidances) gepubliceerd.

Risico’s

Welke risico’s loopt een ondernemer als hij de regels toch overtreedt? In het uiterste geval hangt hem dan een gevangenisstraf van 6 jaar boven het hoofd en een boete van ruim een miljoen euro. Daarnaast kan de behaalde winst teruggevorderd worden en kan civiele aansprakelijkheid volgen voor eventueel ontstane schade.

Meer weten?

Wilt u meer weten over de Europese sancties tegen Rusland en haar gevolgen? Of heeft u een andere juridische vraag voor uw onderneming? Neem dan gerust contact op met advocaat John Wolfs, wie ruime ervaring heeft in het bijstaan van ondernemers.